HAVO 4-H1-Antwoorden - ak aantekeningen/antwoorden - 4 Havo Hoofdstuk 1: Leefomgeving wateroverlast - Studeersnel (2024)

Vak

School

Willem de Zwijger College - Bussum

Geüpload door:

Aanbevolen voor jou

• 6Aardrijkskunde h1-4 - ak samenvatting geo boekAardrijkskundeAantekeningen100% (4)
• 16Arm en rijk hfdst 3 - Boekje arm en rijk aardrijkskunde havo 4.AardrijkskundeAantekeningen100% (1)
• 1Aantekening 4H H4 par 1 wateroverlast - kopieAardrijkskundeAantekeningen100% (1)
• 9Hoofdstuk 2 - samenvattingAardrijkskundeAantekeningen100% (1)
• 1Ak h2 - aardrijkskundeAardrijkskundeAantekeningen100% (1)

Reacties

4 Havo

Hoofdstuk 1: Leefomgeving

wateroverlast

Antwoorden

Introductie

1

a Het water in de rivieren en de zee stijgt en er valt meer neerslag in korte tijd.b Meer neerslag in korte tijd, waardoor het water niet snel genoeg weg kan stromen naar het riool.c Eigen antwoord, bijvoorbeeld: hetere zomers, geen ijs of sneeuw in de winter, heftigere regenbuien,meer wateroverlast.2a Ondergelopen stoepen en straten waarin het rioolwater omhoogkomt.b Bij hevige regenval moet het waterafvoersysteem het water goed kunnen afvoeren. Wanneer er veel regen valt en het systeem werkt niet, dan zorgt dit voor wateroverlast en schade.

c Inspelen op de gevolgen van klimaatverandering bij de inrichting van de openbare ruimte.

d Eigen antwoord, bijvoorbeeld: het aanleggen van een rotonde, een trambaan, een fietspad, autoweg, nieuwe woonwijk enzovoort.e Waarschijnlijk wel. Aangezien er dan toch al nieuwe huizen worden gebouwd, kunnen er net zo goed groene daken worden aangelegd.3a Op groene daken groeien grassen, planten en struiken die regenwater opvangen. Deze houden het regenwater langer vast.b De waterbergende rotonde is allereerst een verkeersmaatregel om het verkeer sneller te laten doorstromen. Daarnaast is het ook een waterbergingsinstallatie die heel veel regenwater kan opslaan.c In bron 3 is met paars aangegeven waar er werkzaamheden plaatsvinden. Op sommige plekken gaat men hier tegelijkertijd aan de slag met waterbergingsmaatregelen.d Aan de President Kennedylaan legt men een groenstrook aan die water kan opvangen en vasthouden.4A 7;B 8;C 6; D 9; E 2;F 3;G 5;H 10;I 1;J 45a Het westelijke deel van ons land.b Dit deel van Nederland ligt onder zeeniveau.c Eigen antwoord.6a Gebruik als drinkwater/voor akkerbouw/industrie en bescherming door middel van dijken/duinen.b Dan zou de helft van Nederland onder water komen te staan.

6

a De waterscheiding van het stroomgebied van de Mississippi.b Tussen de Mississippi en de Missouri, tussen de Missouri en de Arkansas en tussen de Mississippi en de Ohio.c A de Missouri is een: gemengde rivier B de Mississippi is een: regenrivier C de Ohio is een: regenrivier D de Arkansas is een: gemengde rivierd Het verval is 500 meter – 90 meter = 410 meter. Het verval bedraagt 500 meter en de lengte is 3766 kilometer. Het verhang is 500 meter : 3766 kilometer = 13 cm per kilometer.

1 Rivieren: de invloed van de mens

1

Een overkoepelende term voor bouwwerken als stuwen ensluizen. waterkeringenEen maatregel die men vroeger vaak toepaste naoverstromingen. dijkverzwaringenHet rechttrekken van bochten in de rivier. kanaliserenHet gebied tussen de dijken waar zomers het vee graast. uiterwaardenDe lage dijken direct naast de rivier. zomerdijkenDe hoeveelheid tijd die regenwater nodig heeft om na een bui inde rivier te komen. vertragingstijdEen schematische afbeelding van een rivier. dwarsprofiel2C – E – D – A – B3abcd Kribben zorgen ervoor dat de vaargeul diep genoeg blijft, en zij verminderen erosie.e 1 De rivier kan dan sneller haar water afvoeren.2 Schepen komen sneller op hun bestemming aan.4a De sluis zit aan de linkerkant, waar de vrachtschepen varen.b De Neder-Rijn.c 1 Oude Rijn; 2 Lek; 3 Neder-Rijn; 4 IJssel; 5 Waal; 6 Maas; 7 Rijn; 8 Oude Maas; 9 Linged De Waal en de IJssel.e Stuwen kunnen water stroomopwaarts tegenhouden zodat er ook in droge perioden genoeg waterin de rivier blijft voor de scheepvaart.5a De neerslag moet eerst afstromen naar de rivier voordat het waterpeil kan stijgen.b Ontbossing en verstening.c Bij verstedelijking komt het water sneller in de rivier terecht (oorzaak), waardoor de vertragingstijdkorter wordt (gevolg).

1 Rivieren: Ruimte voor de rivier

1

Het uitbaggeren van de vaargeul. verdieping van de rivierHet verwijderen van kribben uit de vaargeul obstakels verwijderenDe rivier meer ruimte geven door het buitendijks gebied teverlagen. uiterwaardvergravingEen gebied dat in noodsituaties onder water kan worden gezet. noodoverloopgebiedConferentie van de Rijnoeverstaten waarin afspraken gemaaktzijn over het beheer van de Rijn. RijnministersconferentieHet graven van een watergeul parallel aan de rivier om deafvoercapaciteit te vergroten. nevengeulen aanleggenHet verplaatsen van dijken om de rivier meer ruimte te geven. dijkverlegging2A onjuistB onjuistC juistD onjuistE juist3a Verdieping van de rivier, verwijderen van de zomerkade en kribverlaging.b Graven van nevengeulen, uiterwaardvergraving en het verwijderen van obstakels.c Het versterken van de dijken en het verplaatsen van de dijken.d Bij dijkverlegging worden de dijken verder van de rivier geplaatst, waardoor de rivier meer ruimtekrijgt om haar water kwijt te kunnen.4a De Waal.b De Waal is een vertakking van de Rijn die bij Lobith ons land binnenstroomt. Als de waterstand bijLobith stijgt, kan men voorspellen dat de waterstand in de Waal ook zal stijgen.c De uiterwaarden dienen als winterbed voor de rivier, die kunnen overstromen wanneer het waterin de rivier heel hoog komt te staan.d Links onder op de foto zie je auto’s rijden over de winterdijk.e Aanleg van een nevengeul.5a Nederland ligt in de benedenloop van de Rijn waar al het water uiteindelijk terechtkomt.b  Economisch: de rivieren zijn belangrijk voor het transport naar het achterland. Afspraken over hetgebruik en onderhoud zijn voor ons en andere oeverstaten belangrijk. Milieu: Nederland ligt aan de monding van de rivier, alle verontreiniging in de boven- en middenloopkomt in Nederland uit.c 3 dagend in de maand januari6a Bij hoogwater staat het water hoog genoeg om de hoogwatergeul in te stromen (oorzaak), waarnade geul het water kan afvoeren (gevolg).b Wanneer het Reevediep wordt gebruikt, zal de waterstand bij Zwolle dalen.c Het Drontermeer is verbonden met het IJsselmeer. Wanneer het Reevediep afwatert op hetDrontermeer komt dit water dus uiteindelijk in het IJsselmeer terecht.

1 Adaptief deltamanagement

1 Maak de juiste combinaties door met lijnen de begrippen te koppelen aan de juiste omschrijving. Aanpassen aan veranderende klimaatomstandigheden. adaptief deltamanagement Een jaarlijks plan om de waterveiligheid en zoetwatervoorziening te garanderen. Deltaprogramma Een methode om water geleidelijk af te kunnen voeren. drietrapsstrategie Samenwerking van overheden en andere partijen om te zorgen voor veiligheid, voldoende en schoon water. integraal waterbeleid Kunnen inschatten of de eigen omgeving kan overstromen. overstromingsrisicobewustzijn Zij schreven een advies aan de Nederlandse regering om wateroverlast te voorkomen. Tweede Deltacommissie Aanleggen van groenvoorzieningen zodat het water in de grond kan infiltreren. vasthouden Hieraan moeten alle nieuwe bouwlocaties voldoen. watertoets2A juistB juistC onjuistD onjuistE onjuist3a  Oosterscheldekering = primaire dam  Brouwersdam = primaire dam  Haringvlietdam = primaire dam  Volkerakdam = secundaire dam  Grevelingendam = secundaire dam  Zandkreekdam = secundaire damb De Volkerakdam en de Grevelingendam zijn secundaire dammen (oorzaak). Zij werden eerder aangelegd om de bouw van de primaire dammen zoals de Oosterscheldekering en de Brouwersdam makkelijker te maken (gevolg).c De Volkerakdam verbindt de gebieden Noord-Brabant, Goeree-Overflakkee en de Hoeksche Waard met elkaar en scheidt de wateren Hollands Diep, Haringvliet en Volkerak.4a Deze gebieden kennen overstromingsrisico’s door enerzijds het zeewater en anderzijds door het rivierwater (oorzaak). Klimaatverandering kan de overstromingsrisico’s in deze gebieden vergroten (gevolg).b In gebieden nabij de grote rivieren.c Deze gebieden liggen relatief hoog en ver van rivieren en de zee (oorzaak), waardoor er geen overstromingsgevaar dreigt (gevolg).5a  Vasthouden = er wordt geprobeerd het water zo lang mogelijk vast te houden door het water in de grond te laten infiltreren.  Bergen = het water wordt tijdelijk opgeslagen in retentiegebieden.  Afvoeren = het water wordt zo snel mogelijk afgevoerd naar zee of andere gebieden.b  Aanleggen van een nevengeul is een voorbeeld van bergen.  Spuien op zee is een voorbeeld van afvoeren.  Aanleggen van parken in een nieuwbouwwijk is een voorbeeld van vasthouden.c De bouwer met 40 procent groene daken krijgt eerder toestemming omdat de groene daken helpenmet het bufferen van regen in de stad bij heftige buien.

1 IJsselmeergebied en de Zuidwestelijke Delta: de natuur

1

Stijging van de zeespiegel in centimeters of meters. absolute zeespiegelstijgingEen trechtervormige riviermonding. estuariumHet grootste meer van Nederland. IJsselmeerDe stijging van de zeespiegel ten opzichte van het land. relatieve zeespiegelstijgingEen object dat water moet tegenhouden, zoals de Afsluitdijk. waterkeringHet gebied dat bestaat uit Zeeland, de Zuid-Hollandse eilandenen het westelijke deel van Noord-Brabant. Zuidwestelijke Delta2Geef voor de volgende uitspraken aan of ze juist of onjuist zijn.A Het IJsselmeer heette vroeger de Zuiderzee. juistB Alleen bij vloed kan men water uit het IJsselmeer lozen op de Waddenzee. onjuistC De Zuidwestelijke Delta is niet altijd een delta geweest. juistD Alle zeearmen van de Zuidwestelijke Delta zijn afgesloten met waterkeringen. onjuistE Klimaatverandering zorgt voor een absolute bodemdaling. onjuistF Bodemdaling wordt versterkt door de mens. juist3a  Natuurlijke omstandigheden: 1 Geen eb en vloed meer; 2 Zoet water in plaats van zoutwater. Economie: 1 Verhoogde bereikbaarheid; 2 Van visserij naar recreatie.b Doordat het ingepolderde land onder zeeniveau ligt, zorgen gemalen ervoor dat het overtolligewater wordt weggepompt.c Het IJsselmeer wordt voornamelijk gevoed door de rivier de IJssel en neerslag. Bij eb wordende spuisluizen in de Afsluitdijk opengezet en kan het water wegstromen naar de Waddenzee.d Doordat de Afsluitdijk een extra waterkering is (oorzaak), wordt het achterliggende land extrategen het zeewater beschermd (gevolg).4a In de waterkeringen zitten spuisluizen die bij eb worden opengezet, zodat het rivierwater opzee kan worden geloosd.b Doordat sommige waterkeringen open staan kan het zeewater de zeearmen binnendringen(oorzaak), waardoor de zeearmen niet volledig zoet zijn geworden (gevolg).c De rivier de Schelde vormt de vaarroute vanaf de haven van Antwerpen (oorzaak), waardoorhij niet kan worden afgesloten voor de scheepvaart (gevolg).d De haven van Rotterdam moet bereikbaar blijven via de Nieuwe Waterweg. DeMaeslantkering zorgt ervoor dat het gebied bij storm veilig blijft voor overstromingen.5a Spuien kan alleen bij een lage zeewaterstand, zoals bij eb. Door absolute zeespiegelstijgingkomt het zeewaterniveau hoger te staan (oorzaak), waardoor het spuien op zee moeilijkerwordt (gevolg).b Bij een piekafvoer komt er veel water uit de rivieren wat naar de zee moet. Als het zeewaterechter extra hoog staat zoals bij springtij het geval is, of verder landinwaarts wordt gestuwdzoals bij een noordwesterstorm, dan kan het water niet worden geloosd op zee. Dit zorgt voorgrotere overstromingsrisico’s.c Bij (noord)westerstorm wordt het water in het IJsselmeer en de zeearmen van deZuidwestelijke Delta opgestuwd in de richting van het land en in de riviermonden (oorzaak),waardoor de rivieren minder makkelijk kunnen afwateren en het overstromingsrisico groterwordt (gevolg).

6

a De absolute zeespiegelstijging is de stijging van het zeewater in centimeters of meters en de relatieve zeespiegelstijging is de stijging van het zeewater ten opzichte van het land.b Door een (absolute) stijging van de zeespiegel en daling van de bodem.c De absolute bodemdaling ten opzichte van het jaar 1500 is 2,5 meter. De zeespiegel is 0, meter gestegen. De relatieve zeespiegelstijging is dan ongeveer 3 meter.d Door bemaling en de zeespiegelstijging kwam het land achter de dijken steeds lager te liggen ten opzichte van de zee (oorzaak). Daardoor moesten de dijken worden verhoogd om het land te behoeden voor overstromingen (gevolg).

6

a Door de druk van het zeewater stroomt er langzaam zout water onder de dijken en duinen door naar het achterland. Wanneer het zeewater stijgt, wordt het grondwater steeds iets zouter.b Deze gebieden hebben meer last van opkwellend grondwater dan gebieden verder van de kust af.c Bij De Westerschelde, de Nieuwe Waterweg en het Noordzeekanaal, omdat deze waterwegen in open verbinding staan met de Noordzee.d Door het zoete water van de Waal naar de Nieuwe Waterweg te leiden.

Examentraining: Opgave 1 – De Rijn en de Maas

Opgave 1 – De Rijn en de Maas1 waterscheiding2  De foto in bron 31 is genomen in de middenloop van de rivier, want er is reliëf te zien en de riviermeandert. De foto in bron 32 is genomen in de benedenloop van de rivier, want het landschap is vlak en erzijn kribben en uiterwaarden.3 Verval traject 1 = 409 – 45 = 364 meter; Verhang traject 1 = 364 meter / 660 kilometer = 55centimeter per kilometer. Verval traject 2 = 45 meter; Verhang traject 2 = 45 meter / 240 kilometer = 19 centimeter perkilometer.4 Op GB55 98-99/GB56 88 zie je het reliëf van Duitsland weergegeven. De gebieden van bron 29waar veel neerslag valt zijn hoger gelegen gebieden. Hier wordt de aanlandige wind gedwongen testijgen, waardoor deze afkoelt en stuwingsregens tot gevolg heeft.5 De grafiek in bron 30 toont het regiem van de Rijn en de Maas. De waterafvoer van deze rivieren ishet hoogst in de wintermaanden, wat aangeeft dat deze rivieren worden gevoed door regenwater. Bijde Rijn is er ook een hogere waterafvoer te zien in de lentemaanden, omdat deze rivier ook wordtgevoed door smeltwater van gletsjers. De Rijn is dus een gemengde rivier en de Maas eenregenrivier.6 Klimaatverandering zorgt voor stijgende temperaturen en meer neerslag in kortere perioden (oorzaak), waardoor het regiem van de Rijn en de Maas in de winter een hogere piekafvoer zal vertonen en in de zomer een lagere waterafvoer (gevolg).

Samenvattingsopdrachten

1 Rivieren: de natuur

De hoofdrivier met de zijrivieren samen vormen het stroomstelsel van een rivier. Het stroomstelselvoert al het water af dat in een bepaald gebied valt, samen met het grondwater. Dit gebied noem jehet stroomgebied van een rivier. De grens tussen twee stroomgebieden heet een waterscheiding. Eenrivier bestaat uit een bovenloop, middenloop en benedenloop. Deze vormen samen het lengteprofielvan een rivier. Het hoogteverschil tussen twee plekken langs de rivier noemen we het verval. Hethoogteverschil per kilometer is het verhang.De hoeveelheid water die een rivier afvoert, de waterafvoer, kan verschillen per rivier en is niet hethele jaar door hetzelfde. De verschillen in de waterafvoer gedurende het jaar noem je het regiem. Dehoeveelheid water die een rivier afvoert op een bepaalde plek per tijdseenheid, vaak in seconden, ishet debiet.De hoge afvoer van een rivier noemen we piekafvoer. Door klimaatverandering zal dit in de toekomststeeds vaker gebeuren. Zo krijgen we bijvoorbeeld vaker last van plotselinge regenbuien, waardoor erin korte tijd veel water valt. Klimaatverandering zorgt dus voor een onregelmatiger neerslagregiem.Door de temperatuurstijging smelten ook gletsjers en ijskappen steeds sneller af. Het is belangrijk datde rivieren dit smeltwater snel kunnen afvoeren naar de zee. Door de zeespiegelstijging dringt de zeeechter steeds verder de rivieren binnen waardoor dit wordt bemoeilijkt.

1 .2 Rivieren: de invloed van de mens

De lagere dijken direct langs de rivier zijn de zomerdijken, die het water in het zomerbed van de rivierhouden. Het land tussen de zomerdijk en winterdijk dat in de winter kan overstromen noemen we deuiterwaarden. Het buitendijks gebied, tussen beide winterdijken, doet op die manier dienst alswinterbed van de rivier. Het gebied achter de dijken waar de mensen wonen, noemen we hetbinnendijks gebied. De dwarsdoorsnede van een rivier tussen de twee winterdijken noemen we hetdwarsprofiel van een rivier.Verschillende menselijke ingrepen zorgen ervoor dat het water sneller wordt afgevoerd naar de zee endat de rivieren diep genoeg blijven voor de scheepvaart. Zo hebben we bijvoorbeeld de rivierbochtenrechtgetrokken in het kader van kanalisatie. Op sommige plekken houden we het rivierwater tegenmet stuwen, om ervoor te zorgen dat de waterstand op peil blijft. Dit is een voorbeeld van eenwaterkering. Kribben zorgen ervoor dat het water in het midden van de rivier snel blijft stromen enbeschermen de oevers tegen erosie.Door ontbossing verdwijnt een groot deel van de natuurlijke begroeiing, waardoor het water sneller inde rivier terechtkomt. Verstening van het oppervlak door bebouwing zorgt voor hetzelfde probleem. Dehoeveelheid tijd die water nodig heeft om na een regenbui in de rivier te komen, de vertragingstijd,wordt op deze manier steeds korter. Dit zorgt voor grotere overstromingsrisico’s. Alleendijkverzwaring, waarbij de dijken worden verstevigd en verhoogd, zal in de toekomst niet voldoendebescherming bieden.

1 Rivieren: Ruimte voor de rivier

Na de overstromingen in de vorige eeuw is er meer aandacht voor rivierverruiming, waarbij de riviermeer ruimte moet krijgen om overtollig water tijdelijk kwijt te kunnen. Dit kan bijvoorbeeld door hetaanleggen van een noodoverloopgebied. Dat is een omdijkt gebied dat in noodsituaties wordt gebruiktom bij hoge waterstand van een rivier te overstromen.In 2007 startte men met het project Ruimte voor de rivier, om het overstromen van de grote rivierentegen te gaan. Verdieping van de rivier en nevengeulen aanleggen zijn twee voorbeelden van de velemaatregelen uit dit plan. Andere maatregelen zijn kribverlaging, of verbreding van de rivier doorbijvoorbeeld dijkverlegging. Maar ook in het gebied direct naast de rivier, de uiterwaarden, kunnenmaatregelen worden getroffen. Zo kan men obstakels verwijderen, zoals steenfabrieken die vaaknaast de rivier zijn gebouwd. Een andere manier om de rivier bij hoog water meer ruimte te geven isdoor de uiterwaarden te verlagen. Dit noemen we uiterwaardvergraving.Het is belangrijk om alle landen uit het stroomgebied te betrekken bij het rivierbeleid. Om de paar jaarkomen de ministers van de deelnemende staten daarom bij elkaar op een Rijnministersconferentie omafspraken te maken.

1 Adaptief deltamanagement

In 2007 werd de Tweede Deltacommissie ingesteld, als vervolg op de Eerste Deltacommissie na dewatersnoodramp in 1953. Hieruit volgde het deltaprogramma. In dit programma wordt er gekozenvoor verschillende strategieën en flexibele oplossingen om zo goed mogelijk in te kunnen spelen opde veranderende omstandigheden. Dat noemen we adaptief deltamanagement.Om de maatregelen uit dit programma goed te kunnen uitvoeren is het belangrijk datRijkswaterstaat en de waterschappen nauw samenwerken met andere partijen, zoals lokaleoverheden, maatschappelijke organisaties en bedrijfsleven. Dit noemen we integraal waterbeleid.Ondanks de maatregelen blijft er een kans op overstromingen. Dat overstromingsrisicobewustzijn isechter niet bij iedereen aanwezig.Alle nieuwe bouwlocaties moeten voldoen aan de watertoets, om te zien of er genoeg rekeningwordt gehouden met de waterkwaliteit, wateroverlast of juist droogte. Dit gebeurt door vasthouden,bergen en afvoeren van het water volgens de drietrapsstrategie.

1 IJsselmeergebied en de Zuidwestelijke Delta: de natuur

Als gevolg van de watersnoodramp in 1953 werd het Deltaplan uitgevoerd, waarbij bijna allezeearmen in de Zuidwestelijke Delta werden afgesloten met waterkeringen.Zo zorgt klimaatverandering voor een absolute zeespiegelstijging, waardoor rivieren hun waterminder goed kunnen lozen op zee. Dit wordt versterkt door de effecten van het getij en het weer.Dit zorgt voor een verhoogd overstromingsrisico.Het overstromingsgevaar wordt nog eens versterkt door de mens. Door het wegpompen vangrondwater in de laaggelegen, drassige polders, klinkt de bodem namelijk in. Door dezebodemdaling komt de zee steeds hoger te liggen ten opzichte van het land. Dit noem je relatievezeespiegelstijging.

1 IJsselmeergebied en de Zuidwestelijke Delta: gebruik voor de mens

Door klimaatverandering wordt het weer in Nederland extremer, waardoor we soms te veel ensoms te weinig water hebben. Temperatuurstijging zorgt voor warmere zomers, waardoor eentekort aan water kan ontstaan. Tegelijkertijd zal er gedurende het jaar ook meer neerslag gaanvallen, in kortere tijd.